گروه فرهنگی «سراج24»- مرتضی اسماعیل دوست: بعد از واژه های مختلفی که از «کلید» تا «امید» در این دوران به فرهنگ لغات مورد توجه مسئولان بدل شده است، حالا مدتی است که عنوان «پسا برجام» هم متصل به بسیاری از مقولات از جمله موضوع فرهنگ و هنر شده است. پُر واضح می باشد که تولید و استفاده از واژه های اختصاری و یا تخصصی در حوزه های مختلف مساله ای قابل درک می باشد اما چگونگی ربط و دنباله سازی این واژه ها به مواردی غیر مرتبط و یا بی تاثیر موضوعی قابل تامل خواهد بود. مثلا در بسیاری از گفتارها و سخنرانی های رخ داده توسط مسئولان فرهنگی دولت «تدبیر و امید» به متصل سازی «پسا برجام» با زمینه های مختلف سینما، کتاب، تئاتر و هنرهای نمایشی برخورد کرده ایم بدون این که خط و ربط واضحی از این اتصالات رخ داده را کشف نماییم. در واقع مهم ترین دغدغه ما در این دوران و در یادداشت پیش رو، ربط زنجیره های متصل به هم در دنیای واژه سازی ها است!
جدا از تحلیل در باب اتفاقات رخ داده در دوران پسابرجام که می تواند در اشکال و نگاه هایی متمایز در حوزه هایی مختلف مورد بررسی قرار گیرد، ایجاد فضایی مرتبط از این دوران با موضوع فرهنگ و هنر جای تعجب دارد، چرا که نه تنها اتفاق خاصی در دوران پسابرجام در حوزه های مختلف هنری رخ نداده است، بلکه بعضا مسیرهایی ناهموار هم در این میان قابل رصد خواهد بود. حالا چه می شود که در انگاره های مدبرانه مسئولان این مساله به عنوان شعاری مهم مورد توجه قرار گرفته و بارها بدان تاکید می شود، جای ابهاماتی بسیار خواهد بود.
در تازه ترین ارتباط رخ داده میان فرهنگ و هنر با پسابرجام می توان به سخنرانی اخیر ریاست محترم جمهور در مراسم افتتاحیه بیست و نهمین نمایشگاه بین المللی کتاب در مجموعه «شهر آفتاب» اشاره کرد که طی سخنانی به دورانی تازه از حیات مردمان ایران اشاره داشته و تصریح کردند: « فضای پسا برجام با کتاب، تفکر و تامل به سرانجام نهایی می رسد و فرهنگ در راس امور قرار دارد و هر چقدر که به سمت کتاب حرکت کرده و آن را ترویج و تقویت کنیم به نفع خودمان و نسل های آینده خواهد بود.»
این گفته ها تکمیل کننده سخنان دیگر مسئولان فرهنگی دولت یازدهم بوده که بارها به هم کیشی عرصه فرهنگ با دوران پسابرجام اشاره داشتند. برای نمونه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش از این به این مساله با تمام وجود پرداخته و طی سخنانی تاکید کردند: «باید با تشکیل کمیته پسابرجام در حوزه سینما، اقدامات جزیره‌ای و پراکنده متوقف شود و برنامه ریزی متمرکز و اقداماتی موثر و شایسته سینمای ایران صورت گیرد.» همچنین علی جنتی از حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی درخواست کرده بود با توجه به فضایی که بعد از پسابرجام به وجود آمده بخش بین‌الملل سینمای ایران را ارتقا دهد. در این راستا کمیته «پسا برجام سینما» در وزارت خانه فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم شکل گرفت و طبق گفته سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پیوند سینمای ایران با سینمای جهان از جمله اهداف این کمیته بوده است. البته ارادت متولیان فرهنگ به عنوان بامسمای! پسابرجام تنها معطوف به سینما نبوده و شاهد تلاش های مسئولان امر برای ایجاد کمیته های پسابرجام در حوزه های رسانه، هنرهای تجسمی و کتاب هم بوده ایم! هر چند ثمره ای از این تلاش ها یافت نشد و در واقع یا پیوندی رخ نداده و یا این که ما در مجالس پیوند غایب بوده ایم و حسرتش به دلمان مانده است! و سوال اساسی این جا است که این واژه ها و کمیته ها و مصادیق عنوان شده چه نسبتی با بطن فرهنگ و هنر دارد؟! و اصولا «پسا برجام» را راهی به این عرصه خواهد بود؟ یا تنها شعاری است تزئینی همچون بسیاری از کلید واژه های عرضه شده تا ویترین سخنرانی ها با آن تکمیل شود؟!
حال اگر به بررسی وضعیت فرهنگ و هنر در این مقطع مهم از نگاه مسئولان فرهنگی بپردازیم، باید نگاهی به روند تغییرات رخ داده از 14 ژوئیه 2015 یعنی در 10 ماهه اخیر بیفکنیم و اگر نخ اتفاقات رخ داده در عرصه فرهنگ و هنر را از تاریخ توافق اولیه بر سر برنامه هسته ای ایران در وین تا به امروز ردیابی کنیم، به چند دوره برپایی هر ساله جشنواره فجر می رسیم که سال ها است در حوزه های مختلف فرهنگ و هنر به شکل مشخصی با عنوان جهانی برگزار می شود و در سال گذشته نیز به همان منوال برپا شد و در زمینه های مختلف مانند جشنواره جهانی فیلم فجر و یا نمایشگاه کتابِ در حال برگزاری اتفاق ویژه و متمایزی نسبت به سال های گذشته روی نداده است.
از این رو پیوند مورد نظر و اشاره شده توسط مسئولان چندان فرخنده نبوده و فاصله ها با جهان تعاملات همچنان باقی است. برای نمونه در نمایشگاه بیست و نهم کتاب تهران با وجود اعلام این که 27 فعال فرهنگی از کشورهای دیگر میهمان ما هستند، اما رونقی خاص برای تبادل افکار ایرانیان با نویسندگان قابل اعتنای جهانی رخ نداده است. جدا از این که حتی در بُعد داخلی هم انواع معضلات و نابسامانی ها از نحوه اطلاع رسانی تا آماده سازی غرفه ها و سرگردانی بازدید کنندگان را در همان روز نخست برگزاری در «شهر آفتاب» مشاهده کردم که انقدر تلخی ها زیاد بوده که جایی برای پرداخت به عدم حضور میهمانان معتبر بین المللی پیش نیامد!
اما از اشارات قابل توجه در نزد مسئولان فرهنگی دولت «تدبیر و امید» مبنی بر پیوند فرهنگ و هنر با پسابرجام می توان به مواردی دیگر هم رجوع کرد و کارنامه مسئول مربوطه را در این میان مورد بازبینی قرار داد که از جمله افراد علاقمند به تنفس در هوای پسابرجامی، شخصی نیست جز حجت الله ایوبی، رئیس آشنای سازمان سینمایی که هنوز طنین شاعرانه صدایش در گوشم نهفته است، هنگامی که در تالار وحدت و برای مراسم افتتاحیه سی و چهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر حضور داشتم و ایشان طی سخنانی گفته بود: «هنرمندان و اهالی سینمای پرافتخار ایران، آغاز سال نوی سینما بر شما مبارک باد؛ سالی سرشار از غرور و پیروزی، سال پیروزی حکمت و عقلانیت ایرانی. سال پیروزی تمدن بر بربریت. سالی که کلید واژه اش برجام است و بر جام یعنی پیروزی سخن بر شمشیر...» از نگاه ایشان واژه ها چه زیبا روان می شود اما از تاثیر مثبت دوران پسابرجام در روند برنامه های سینمای ایران هر چقدر تامل و تفحص کردم چیزی نیافتم، جدا از برگزاری منفک جشنواره فجر به نام بین الملل و با حضور آثار و فعالان نه چندان مطرح خارجی و حضور سردبیر سابق «کایه دو سینما» که پیش از این هم میهمان سرزمین ما بود و البته تنها دستاورد این دوران حضور فیلمساز مطرح روسی؛ الکساندر سوکوروف بود و بس.
سخنگوی وزارت ارشاد از دیگر برنامه های طراحی شده در دوران پسابرجام فرهنگی را مشارکت بیشتر با رسانه های خارجی دانست که متاسفانه در این باره هم چندان اتفاقی قابل ذکر یافت نشد و مهم ترین خبرنگاری که در این ایام و در زمان برپایی جشنواره جهانی فجر در صدر اخبار رسانه های مختلف قرار گرفت کسی نبود جز مجری شبکه دروغ پرداز «من و تو» که به شکلی اتفاقی در راهروهای برگزاری جشنواره مشاهده شد!
از این رو با توجه به این که مخرجی مشترک میان پسا برجام با فرجام فرهنگ و هنر برایمان حاصل نشده است، لازم می باشد تا فارغ از هرگونه شعار و سخنرانی، مسئولان محترم این عرصه به شفافیت ثمرات رخ داده از این ایام را برای ما که همچنان در کاوش و در عین حال بُهتی بسیار به سر می بریم روشن نمایند. با تشکر!
